فتق به برآمدگی و بیرون زدگی روده کوچک گفته می‌شود که ناف از محل‌هایی است که فتق در آن مکررا دیده می‌شود. فتق ناف در مواردی ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد و در صورت عدم درمان فتقی که نیاز به جراحی دارد، ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد.
برای آشنایی با نحوه درمان، عوارض و هر آنچه که باید در مورد فتق ناف بدانید، با ما همراه باشید.
فتق ناف چیست؟
فتق ناف یا Umbilical hernia به فتقی گفته می‌شود که از 3 سانتی متر بالاتر تا 3 سانتی متر پایین‌تر از ناف دیده یا احساس می‌شود. کیسه فتق خارج شده از ناف می‌تواند حاوی چربی، مایعات، قسمتی از روده کوچک و در موارد نادرتر روده بزرگ باشد.
این مشکل در نوزاد و کودکان خردسال به مراتب دیده می‌شود ولی اغلب جای نگرانی ندارد چرا که تا پیش از 2 سالگی خود به خود ناپدید می‌شود اگر چه ممکن است تا 5 سالگی هم باز بمانند. اکثر فتق‌های بزرگسالی نیاز به جراحی دارند.
دلایل ایجاد فتق ناف و عوامل خطر
همان طور که گفته شده فتق نافی در کودکان وقتی ایجاد می‌شود که عضلات در خط وسط شکم به درستی بهم نپیوندند و این فتق در کودکانی که سیاه‌پوست بوده یا نارس بوده‌اند بیشتر دیده شده است.
اما عوامل و دلایل مختلفی می‌تواند به فتق ناف در بزرگسالی منجر شود:
- چاقی
- بلند کردن اجسام سنگین
- یبوست مزمن
- بارداری چند قلویی
- تجمع مایعات در شکم (آسیت که می‌تواند در نتیجه سیروز کبدی ایجاد شود.)
- دیالیز صفاقی طولانی مدت (برای مدیریت نارسایی کلیه)
- جراحی‌های پیشین شکم
- زایمان‌های متعدد
- جنسیت زن (فتق ناف در خانم‌ها سه برابر بیشتر از مردان دیده می‌شود.)
- افراد دارای سندروم متابولیک، تغذیه ناسالم، سابقه خانوداگی و…
میزان شیوع فتق ناف چقدر است؟
سالانه حدود 20 میلیون جراحی فتق ناف در سراسر دنیا اتفاق می‌افتد. در زنان بیشتر در سنین 30 تا 40 و در مردان در دهه 60 زندگیشان رخ می‌دهد. شیوع فتق ناف در زنان به علت عوارض بارداری و زایمان و میزان بیشتر بروز چاقی، 3 برابر بیشتر است. با این حال بیشتر جراحی‌های درمانی بر روی مردان انجام می‌شود.
علائم
فتق ناف معمولا به صورت یک توده برجسته نرم در ناحیه ناف یا نزدیک آن لمس می‌شود. در برخی از افراد ممکن است همیشگی این برجستگی دیده نشود و تنها زمانی که به شکم فشاری وارد شود یا در خصوص نوزادان و کودکان زمانی که گریه، سرفه می‌کنند یا زور می‌زنند، مشخص باشد.
فتق در کودکان معمولا بدون درد است و این درد در بزرگسالان به شکل ناراحتی شکمی مبهم بیشتر دیده می‌شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که فکر می‌کنید شما یا فرزندتان ممکن است به فتق ناف دچار شده باشید، بهتر است با یک پزشک مراجعه کنید تا با مشورت او به بهترین درمان و نتیجه دست یابید. در صورتی که هر کدام از علائم زیر را مشاهده کردید، سریعا به ملاقات یک پزشک بروید:
- درد شدید و ناگهانی
- تهوع و استفراغ
- یبوست
- مدفوع خونی
- بروز حساسیت، قرمزی، تورم و سفتی (محل فتق به رنگ بنفش یا قرمز در می‌آید.)
تشخیص
فتق ناف معمولا بدون نیاز به آزمایش و دیگر روش‌های تشخیصی، و تنها با معاینه فیزیکی شناسایی می‌شود. در صورتی که فتق فرد در حالت عادی و به ظاهر مشخص نباشد، ممکن است پزشک درخواست کند تا فرد عضلات شکم خود را منقبض کند تا تشخیص راحت‌تر صورت بگیرد.
در صورتی که پزشک با معاینه فیزیکی به نتیجه درستی نرسد یا احتمال انسداد روده وجود داشته باشد، درخواست سونوگرافی و CT اسکن داده می‌شود و گاها در افرادی که این روش‌ها ناکارآمداند، حتی ممکن است درخواست MRI داده شود.
تشخیص افتراقی
شرایط پزشکی متعددی منجر به ایجاد یک برجستگی در اطراف ناف می‌شوند. برخی از این شرایط عبارتند از:
- آبسه
- لیپوم و لنفوم
- کیست سباسه ناف
- برخی از تومورها
- هماتوم و همانژیوم
- کیست هیداتید
- و…
درمان
در موارد غیر اورژانسی ممکن است درمان به صورت مدیریت غیرجراحی صورت بگیرد. در صورتی که اندازه فتق افزایش یابد یا علامت‌دار باشد، جراحی مورد نیاز خواهد بود. درصورتی که بیمار قبل از جراحی سیگار را ترک کند و در صورت چاق بودن کاهش وزن داشته باشد، خطر عفونت و عوارض پس از جراحی کاهش می‌یابد.
فتق کودکان اکثرا نیاز به درمان خاصی نداشته و در 90 درصد موارد تا 5 سالگی خود به خود بسته می‌شود. اگر کودک شما هر کدام از نشانه‌های زیر را دارد ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد:
- درد در ناحیه
- قطر بیشتر از 2 سانتی متر
- فتق بزرگی که اندازه‌اش کم نمی‌شود و تا 5 سالگی ناپدید نشود.
- فتقی که باعث انسداد و خفگی بافت روده شود.
جراحی فتق به بیشتر بزرگسالان برای جلوگیری از عوارض، توصیه می‌شود؛ به خصوص اگر فتق ناف بزرگی داشته که دردناک هم است.
- اگر چه ممکن است پزشک با تشخیص خود در طی معاینه فتق را به جای خود برگرداند، اما شما هیچگاه این کار را انجام ندهید (چرا که ممکن است به خود یا فرزندتان آسیب جدی وارد کنید.)
- به درمان‌های عجیب و غریبی که به شما توصیه می‌شود، اعتنا نکنید. قرار دادن شی بر روی فتق نه تنها کمکی نمی‌کند بلکه احتمال عفونت در آن ناحیه را بالا می‌برد.
درمان غیرجراحی:
در صورتی که شرایط فرد حاد نباشد، ممکن است پزشک برای فرد درمان بدون جراحی را در نظر بگیرد؛ در چنین مواردی پیروی از نکات زیر به فرد کمک می‌کند:
- استفاده از شکم بند
- استفاده از کرم‌ها و پمادهای ضد درد و ضد التهاب
- خوردن مسکن
- داشتن رژیم غذایی پرفیبر و مصرف مایعات زیاد برای پیشگیری از یبوست
- کاهش وزن
- پرهیز از فعالیت بدنی شدید و بلند کردن اجسام سنگین
- داشتن فعالیت بدنی سبک مانند پیاده‌روی روزانه
جراحی فتق ناف:
جراحی فتق ناف به دو روش لاپاروسکوپی با لیزر و یا با باز شدن شکم انجام می‌شود.
برای جراحی ابتدا یک برش در نزدیکی ناف برای دسترسی بهتر ایجاد شده، سپس بافت فتق به محل اصلی خود در حفره شکم باز می‌گردد و سوراخی که دیواره شکم وجود دارد، بسته می‌شود. در مواردی جراح از ماده‌ای به نام مش (mesh) برای تقویت عضلات شکم و بهبودی بهتر استفاده می‌کند.
جراحی فتق ناف با لیزر:
لیزردرمانی به عنوان روشی نوین برای درمان فتق به کار می‌رود. این روش برخلاف روش سنتی که در آن شکم باز می‌شد، کمتر تهاجمی و سریع‌تر می‌باشد و با برش‌های کوچکتر و خونریزی کمتری انجام می‌شود.
مزایای جراحی با لیزر:
لیزردرمانی فتق ناف مزایایی به دنبال خود دارد که باعث شده است منتخب مردم و پزشکان باشد؛ برخی از این مزایا عبارتند از:
- تورم، خونریزی و درد حداقل (لیزردرمانی اغلب به عنوان «جراحی بدون خون» شناخته می‌شود.)
- احتمال باقی ماندن جای زخم کمتر
- خطر عفونت کمتر
- نیاز به برش کوچکتر
- صرفه جویی در زمان (کمتر از 1 ساعت)
- دوره نقاهت کوتاه‌تر
نکات و مراقبت‌های بعد از عمل
عمل فتق ناف در موارد غیر اورژانسی عملی ساده و یک روزه است. پس از آن به مدت دو هفته تا یک ماه باید نکاتی را در زندگی روزمره رعایت کرد. برخی از این نکات عبارتند از:
- مصرف مسکن‌های تجویز شده
- پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین
- انجام فعالیت سبک مانند پیاده‌روی
- استفاده از نرم‌کننده‌ها و ملین‌ها برای پیشگیری از یبوست
- مراقبت از زخم و پانسمان
- خودداری از شنا کردن و غوطه وری
- رعایت رژیم سرشار از فیبر و مایعات
عوارض
فتق ناف می‌تواند به عوارض خطرناکی منجر شود. این عوارض در کودکان کمتر اتفاق می‌افتد و در بزرگسالان بیشتر است:
- به دام افتادن و حبس شدن روده کوچک یا بزرگ (انسداد)
- درد و ناراحتی
- خفگی بافت روده در اثر قطع شدن جریان خون آن (ایسکمی)
- عفونت در فضای شکم
نکته مهم در درمان فتق مدیریت زمان است که به این عوارض منجر نشود.
لب کلام
تصمیم‌گیری برای اینکه فتق ناف فرد چقدر جدی است، به عهده پزشک می‌باشد. برخی از افراد ممکن است نیاز به جراحی و درمان تهاجمی نداشته باشند و برخی از افراد ممکن است در صورت عدم درمان و پیگیری، به عوارض خطرناکی مبتلا شوند. در نتیجه در هر صورت برای انتخاب نوع درمان خود با پزشک متخصص مشورت کنید.
ما در کلینیک موژان در کنار مجرب و ماهرترین متخصصین آماده پاسخگویی به نیازهای شما مراجعین گرامی هستیم.
سوالات متداول:
فتق ناف چقدر خطرناک است؟
فتق ناف معمولا جدی و کشنده نیستند. با این حال بهتر است پیش یک متخصص ویزیت شوید تا او به فتق نگاهی بیندازد و از بروز عوارض احتمالی پیشگیری کند.
آیا ممکن است فتق ناف دوباره عود کند؟
احتمال عود مجدد فتق ناف وجود دارد ولی این احتمال بسیار کم است؛ مخصوصا اگر جراح از مش برای فرد استفاده کرده باشد. بهتراست به نکاتی که پزشکتان برای بهبودی و پیشگیری از عود دوباره داده است، عمل کنید.
دوره نقاهت پس از جراحی فتق ناف چقدر است؟
بیمار برای بهبودی به 2 هفته زمان نیاز دارد و پس از آن درد و کبودی به طور کامل از بین می‌رود. با این حال باید تا 1 ماه یا بیشتر از بلند کردن اجسام سنگین یا کارهایی که شرایطش را بدتر می‌کند، بپرهیزد.
آیا می‌توانم بدون جراحی فتق ناف زندگی کنم؟
بله؛ بسیاری از افراد با فتق ناف کوچک ممکن است اصلا نیازی به جراحی نداشته باشند. با این حال تصمیم این مورد به عهده پزشک می‌باشد. در صورتی که فتق فرد دردناک یا بزرگ باشد، یا فرد علائمی مثل یبوست، تهوع و استفراغ دارد؛ جراحی ضروری است.
