فتق کشاله ران یا inguinal hernia شایع‌ترین نوع فتق می‌باشد و زمانی ایجاد می‌شود که بافت‌های داخل فضای شکم (چربی یا قسمتی از روده) از سوراخی از دیواره شکم عبور کرده و برجستگی بر پوست کشاله ران (ناحیه بین پایین شکم و ران) ایجاد کند. فتق معمولا زمانی ایجاد می‌شود که دیواره شکم ضعیف باشد.
فتق کشاله ران می‌تواند در هر دو طرف ایجاد شود اما در سمت راست شایع‌تر است. فتق کشاله ران می‌تواند از 4 راه خود را نشان دهد؛ یکی از دو کانال تحتانی دیواره شکم به نام کانال‌های اینگوینال در هر دو طرف بدن و یکی از کانال‌های عمیق‌تر در کشاله ران به نام کانال‌های فمورال در دو هر طرف.
فتق می‌تواند حاوی چربی، بخشی از لایه صفاق، روده کوچک و حتی در زنان بخشی از دستگاه تناسلی مانند تخمدان باشد.
انواع فتق کشاله ران
فتق کشاله ران مستقیم:
این نوع فتق بیشتر در اثر وجود ضعف در عضلات شکم یا فشار زیاد بر دیواره عضلات ایجاد می‌شود. فتق مستقیم در مردان بیشتر از زنان و کودکان دیده می‌شود.
فتق کشاله ران غیر مستقیم:
شایع‌تر بوده و بیشتر مربوط به نقص در هنگام تولد است و در مردان نیز بیشتر است. در دوران جنینی بیضه‌ها از شکم خارج شده و در کیسه بیضه قرار می‌گیرد. اگه سوراخی که بیضه از آن خارج می‌شود، به درستی در بدو تولد بسته نشود، فرد مستعد ابتلا به فتق کشاله ران غیر مستقیم (در هر سنی) است.
در زنان اگر اندام تناسلی یا روده کوچک به خاطر ضعف عضلات شکم به بیرون از حفره شکم راه پیدا کنند، فتق غیر مستقیم ایجاد می‌شود.
میزان شیوع فتق کشاله ران
فتق کشاله ران با 27 درصد شیوع در مردان و 3 درصد در زنان شایع‌ترین نوع فتق بوده و در هر سنی نیز می‌تواند خود را نشان دهد. از هر 100 کودک 5 کودک به فتق کشاله ران مبتلا هستند؛ این در حالی است که در بسیاری از نوزادان تا بزرگسالی ممکن است فتقی ظاهر نشود.
علت و عوامل خطر فتق کشاله ران
به طور کلی وجود ضعف در دیواره شکم و یا افزایش فشار در داخل شکم باعث ایجاد فتق می‌شود. این موارد می‌تواند در اثر عوامل مختلفی به وجود بیاید یا تشدید شود.
ضعف در دیواره شکم ممکن است در اوایل زندگی رخ داده (مثلا از همان ابتدا دیواره شکم به درستی بسته نشود) و بعدا در کنار عوامل دیگر تشدید شود یا در اواخر در اثر مواردی همچون جراحی‌های پیشین ایجاد شود.
در کانال اینگوینال در مردان طناب اسپرماتیک و در زنان رباط نگهدارنده رحم عبور پیدا می‌کند که نقاطی مستعد ایجاد فتق کشاله ران را به وجود می‌آورند.
برخی از عواملی که باعث ایجاد فتق کشاله ران می‌شوند یا وضعیت آن را تشدید می‌کنند؛ عبارتند از:
- جنسیت مرد
- افزایش سن
- سفیدپوست بودن
- جراحی‌های پیشین شکم
- عطسه و سرفه‌های مزمن (در اثر سیگار کشیدن)
- سابقه خانوادگی و ژنتیک
- یبوست مزمن
- بارداری
- نوزاد نارس و کم بودن وزن تولد
- داشتن سابقه فتق کشاله ران حتی با وجود درمان آن
- اختلالات بافت همبند
- فعالیت شدید و مکرر مانند بلند کردن اجسام سنگین
- ایستادن یا راه رفتن زیاد
- چاقی
- باز ماندن سوراخی از بدو تولد
- و…
چه کسانی بیشتر در معرض فتق کشاله ران هستند؟
فتق کشاله ران در برخی از افراد شایع‌تر است:
- افراد مسن 75 تا 80 سال (هر چه سن افزایش می‌یابد، احتمال ابتلا بیشتر می‌شود.)
- نوزادان تا 5 سالگی
- نوزاد نارس
- مردان 8-10 برابر بیشتر از زنان
- افراد با BMI (شاخص توده بدنی) پایین
- مردانی که پروستاتکتومی کردند
- افراد با اختلالات بافت همبند
نشانه‌های فتق کشاله ران
فتق کشاله ران می‌تواند بی علامت باشد و صرفا یک برجستگی در ناحیه کشاله ران باشد که هنگامی که به مدت طولانی ایستاده یا به چیزی فشار می‌آورید، بیشتر مشخص شود. برخی دیگر از علائم فتق کشاله ران عبارتند از:
- برجستگی در کشاله ران (دو طرف استخوان شرمگاهی) یا حتی کیسه بیضه
- درد و تورم بیضه‌ها
- احساس سوزش و نیشگون گرفتگی و درد در ناحیه برجسته
- این برجستگی و درد زمانی که به چیزی فشار می‌آورید یا سرفه می‌کنید بیشتر می‌شود.
- احساس سنگینی، کشیدگی، ضعف و فشار در کشاله ران
در کودکان ممکن است تنها به هنگام سرفه، اجابت مزاج، یا ایستادن طولانی مدت مشخص باشد. کودک مبتلا به فتق ممکن است زودرنج و بی‌قرار شود و اشتهایش کم شود.
نشانه‌های خطرناک: چه زمانی فورا به پزشک مراجعه کنم؟
در صورتی که فرد علائم فتق گیر کرده یا خفه شده را داشته باشد، مداخله پزشکی فورا باید صورت بگیرد؛ زیرا این شرایط خطرناک و حتی کشنده است؛ علائمی مانند:
- وقتی برجستگی دیگر با فشار دست به داخل برنمی‌گردد.
- بزرگتر شدن فتق
- تب
- تغییر رنگ فتق به قرمز یا بنفش یا تیره شدن آن
- درد و حساسیت شدید و ناگهانی در ناحیه که بدتر می‌شود.
- انسداد روده (ناتوانی در دفع مدفوع و گاز)
- تهوع و استفراغ
- درد شکم
- افزایش ضربان قلب
عوارض
عوارض احتمالی فتق کشاله ران شامل:
- اکثر فتق‌های کشاله ران اگر درمان نشوند، می‌توانند به مرور زمان بزرگ شده و به بافت‌های اطراف فشار بیاورند؛ به عنوان مثال در مردان فتق بزرگ شده می‌تواند به داخل کیسه بیضه کشیده شده و درد و تورم ایجاد کند.
- حبس یا گیر کردن فتق هنگامی رخ داده که با ماساژ و فشار نتوان اندازه آن را کاهش داد یا به جای خود بازگرداند. این عارضه می‌تواند عوارض دیگری همچون درد و احساس نیشگون گرفتگی را به دنبال داشته باشد.
- انسداد روده با به دام افتادن روده کوچک اتفاق افتاده و ممکن است فرد در دفع گاز و مدفوع ناتوان شود و حالاتی مانند درد شدید شکم، تهوع و استفراغ را تجربه کند.
- خفه شدن یک وضعیت اورژانسی است و هنگامی اتفاق می‌افتد که جریان خون به فتق کم شده یا قطع شود. در این شرایط مرگ بافت روده رخ می‌دهد که خود زمینه‌ای برای عفونت گسترده و التهاب است.
چگونه می‌توان از ابتلا به فتق کشاله ران پیشگیری کرد؟
برخی از افراد از دوران جنینی و از بدو تولد مستعد ابتلا به فتق کشاله ران هستند و هیچ راهی برای پیشگیری از آن وجود ندارد؛ با این حال می‌توان با کاهش فشار عضلات و بافت شکم احتمال ابتلا به آن را کاهش دهید. برخی از راهکارهای پیشنهاد شده عبارتند از:
- کاهش وزن و کنترل چاقی
- درمان یبوست مزمن به کمک مصرف بالای مایعات، غذای غنی از فیبر و ورزش
- درمان سرفه و عطسه مزمن (مانند ترک کردن سیگار)
- تا حد امکان اجسام سنگین بلند نکنید. در صورت نیاز برای بلند کردن اجسام سنگین هیچگاه از کمر خم نشوید و در عوض از زانو خم شوید. با این کار فشار از روی عضلات شکم و کمر برداشته شده و بر روی پاهای شما خواهد بود.
- اگر وزنه می‌زنید، از یک متخصص بخواهید تا با اصلاح تکنیک به شما کمک کند.
- ورزش کردن با هدف تقویت عضلات شکم و تناسب اندام
- پروستات بزرگ شده را درمان کنید تا دفع ادرار راحت‌تر صورت بگیرد.
تشخیص
معمولا پزشکان تنها با گرفتن یک تاریخه پزشکی، پرسیدن سوالاتی درمورد علائمتان و معاینه فیزیکی به تشخیص قطعی فتق کشاله ران می‌رسند.
پزشک در طول معاینه به دنبال توده‌ای برجسته در ناحیه کشاله ران یا کیسه بیضه خواهد بود و ممکن است با ماساژ سعی کند آن را به جای خود بازگرداند (جهت تشخیص فتق حبس شده). همچنین ممکن است از شما بخواهد بیایستید، زور بزنید یا سرفه کنید که فتق ظاهر شود. در نوزادان ممکن است فتق تنها زمانی ظاهر شود که کودک گریه می‌کند.
آزمایشات تشخیصی
اگر فتق به راحتی تشخیص داده نشود یا باید عوارض احتمالی بررسی شود، نیاز است که آزمایشات تصویربرداری انجام شود؛ این آزمایشات شامل:
- سونوگرافی (رایج‌ترین)
- سی تی اسکن و استفاده از اشعه ایکس
- MRI
تشخیص افتراقی
حتی اگر فتق شما یا فرزندتان بدون نشانه است، لازم است به پزشک مراجعه کنید تا وضعیت آن را بررسی، از عوارض احتمالی پیشگیری کرده و از عدم وجود سایر مواردی که ممکن است باعث چنین علائم مشابهی شود، اطمینان حاصل کنید؛ برخی از این بیماری‌ها عبارتند از:
- فتق فمورال یا ران پا
- آنوریسم یا برآمدگی شریان فمورال
- پوبالژی ورزشی (فتق ورزشی)
- هیدروسل (تجم مایعات اطراف بیضه)
- اسپرماتوسل (کیست در مجرای تناسلی مردان)
- اختلالات بیضه
- ایپیدیدیمیت (التهاب مجرای تناسلی مردان)
- تورم غدد لنفاوی
- لیپوم
- تومور (بدخیم یا خوش خیم)
- توده کیسه بیضه یا اسکروتوم
- و…
درمان
اکثر افراد مبتلا به فتق کشاله ران نیاز به جراحی دارند؛ مگر اینکه فرد فتق کوچک و بدون دردی داشته باشد که به تشخیص پزشک برای درمان آن مراقبت و مدارا در نظر گرفته شود. پوشیدن کمربندهای حمایتی ممکن است به بهبودی فتق کشاله ران کمک کند ولی پیش از آن باید با پزشک مشورت کرد؛ زیرا فتق باید به درستی به جای خود برگردد.
پزشک گاها پیش از جراحی به خصوص در مورد کودکان، ماساژ و فشار با دست را امتحان می‌کند.
پس به طور کلی نوع درمان با توجه به سن فرد، اندازه فتق، سابقه جراحی قبلی، قضاوت پزشک، وضعیت سلامتی فرد و سابقه پزشکی بیمار تعیین می‌شود.
جراحی
جراحی رایج‌ترین درمان در جهان و یک روش سرپایی است که تحت بیهوشی عمومی، بی‌حسی منطقه‌ای (از کمر به پایین) یا بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. فتق‌های بزرگ، آزار دهنده و دردناک نیاز به جراحی دارند. دو نوع جراحی برای فتق کشاله ران انجام می‌شود:
- جراحی باز: در این روش سنتی جراح یک برش طولانی در کشاله ران ایجاد می‌کند، فتق و بافت‌های بیرون زده را به جای خود باز می‌گرداند. سپس بافت ضعیف و سوراخ را ترمیم کرده و معمولا به کمک ابزاری به نام مش (mesh) آن را تقویت و محکم می‌کند. در نهایت برش را بخیه می‌زند.
- جراحی لاپاراسکوپی یا جراحی کم تهاجم: در این روش از طریق برش‌های کوچکی که جراح بر روی پوست ایجاد می‌کند، ابزارهای کوچکی وارد می‌شوند. یکی از این ابزارها لوله کوچکی است که دوربینی به سر آن متصل است و به کمک آن جراحی تحت کنترل در می‌آید. بقیه ابزارها فتق را به جای خود برگردانده و با استفاده از مش ترمیم می‌کنند.
مزیت این روش کم تهاجم این است که ناراحتی و زخم کمتری بر جای می‌گذارد، بهبودی سریع‌تر و دوره نقاهت کوتاه‌تر است. همینطور این روش برای کسانی که جراحی قبلی داشته و فتقشان دوباره عود کرده است و کسانی که در هر دو طرف بدن به فتق مبتلا هستند، انتخاب بهتری است.
جراحی روباتیک تفاوت چندانی با لاپاراسکوپی ندارد و از همان ابزار استفاده می‌کند. تفاوت آن با لاپاراسکوپی این است که جراح به کمک کنسول جراحی را کنترل می‌کند.
اگر بافت روده خفه شده باشد، ممکن است نیاز باشد که بافت آسیب دیده و بخشی از روده برداشته شود.
پس از درمان
پس از جراحی پزشک و پرستار شما را به حرکت وا خواهند داشت ولی ممکن است چند هفته طول بکشد تا به فعالیت‌های عادی خود برگردید. راه رفتن و بلند شدن از بستر به بهبودی شما کمک خواهد کرد. به تمام دستورات پزشک در مورد کنترل درد و فعالیت‌های مجاز عمل کنید و از او درمورد فعالیت‌هایی که بی‌خطر هستند، سوال کنید.
پس از جراحی معمولا درد خفیفی خواهید داشت که پس از 2 هفته ناپدید می‌شود. پس از 3 الی 5 روز می‌توانید به سر کار برگردید اما ممکن است نیاز باشد تا چند هفته فعالیت خود را محدود کنید و چیزی بلند نکنید.
نکات مراقبتی و مدیریت فتق کشاله ران
اگر فتقی داشتید که به تازگی درمان کرده‌اید یا پزشک برایتان درمان بدون جراحی و مراقبت را تشخیص داده است، بهتر است حتما نکات زیر را در نظر بگیرید:
- از انجام فعالیت‌هایی که به دیواره شکم فشار می‌آورند، پرهیز کنید.
- وزنتان را در محدوده سالم نگهدارید.
- سیگار را ترک کنید.
- رژیم غذایی پرفیبر داشته باشید و غلات کامل، میوه، سبزی و مایعات به فراوانی مصرف کنید تا از یبوست پیشگیری کنید.
- ممکن است برای کنترل درد پس از جراحی نیاز به مسکن داشته باشید.
- برای پیشگیری از عود دوباره فتق، تغییراتی در سبک زندگی خود بدهید.
خطرات و عوارض جراحی چیست؟
مانند هر جراحی دیگری، جراحی فتق کشاله ران می‌تواند عوارضی به دنبال داشته باشد که در 1 درصد از موارد رخ می‌دهند؛ عوارضی همچون:
- عفونت
- خونریزی
- مشکل در ترمیم زخم
- واکنش به بیهوشی
- لخته شدن خون
- آسیب به اندام، رگ خونی یا عصب مجاور (این مورد نادر است.)
- احتباس ادرار موقتی
- درد مزمن در کشاله ران که در 10 درصد افراد دیده شده و می‌تواند ناشی از آسیب عصب یا واکنش به مش باشد.
- تورم در ناحیه جراحی به علت تجمع خون (هماتوم) یا پلاسما (سروما)
- عود دوباره فتق
پس از جراحی چه زمانی با پزشک فورا تماس بگیرم؟
بهتر است از پزشک خود در مورد علائمی که باید نگران آن باشید، سوال کنید. به هر حال بهتر است علائم زیر را در ذهن نگه داشته و در صورت مشاهده هر یک با پزشک خود تماس بگیرید:
- تب یا لرز
- حالت تهوع و استفراغ
- درد و تورم در شکم
- درد و تورم در کشاله ران که مدام بدتر می‌شود.
- دردی که با مصرف مسکن حتی مسکن قوی بهتر نمی‌شود.
- خونریزی، ترشح مایعات، یا قرمزی در ناحیه جراحی شده
- مشکل در تنفس
- سختی در دفع ادرار و مدفوع
سوالات متداول:
آیا فتق کشاله ران خطرناک است؟
فتق کشاله ران خطرناک نیست اما می‌تواند عوارض خطرناکی را به دنبال داشته باشد. این فتق خود به خود خوب نمی‌شود و نیاز است به کمک روشی که پزشک در نظر می‌گیرد درمان شود. رایج‌ترین روش درمان جراحی است.
در صورتی که فتق فرد عوارضی به بار آورده، درمان چیست؟
اگر فتق فرد باعث عوارضی همچون حبس شدن یا خفه شدن از خود نشان بدهد، نیاز است که فورا فرد جراحی اورژانسی انجام دهد. اگر این اتفاق نیفتد، بافت روده می‌میرد و عفونت گسترده ایجاد می‌شود.
علت اصلی فتق کشاله ران چیست؟
فتق کشاله ران زمانی عمدتا رخ می‌دهد که منفذی در دیواره شکم وجود داشته باشد یا دیواره تحتانی شکم ضعیف باشد. عوامل زیادی در این مورد نقش دارد مانند تحلیل بافتی ناشی از افزایش سن.
بهترین روش برای درمان فتق کشاله ران چیست؟
جراحی برای اغلب فتق‌های کشاله ران توصیه می‌شود و رایج‌ترین درمان نیز هست. بهتر است برای انتخاب نوع درمان خود با یک پزشک مشورت کنید.
آیا ممکن است فتق کشاله ران دوباره عود کند؟
بله؛ در 10 درصد از افراد بزرگسال فتق کشاله ران دوباره عود می‌کند و دوباره به عمل جراحی نیاز دارند. ولی در کودکان معمولا دیگر فتق برنمی‌گردد.
چرا فتق کشاله ران در زنان جدی‌تر است؟
فتق کشاله ران در زنان کمتر شایع ولی جدی‌تر است. چرا که معمولا به دنبال آن فتق فمورال نیز دارند که عوارض بیشتری دارد و نیاز به درمان فوری دارد. این فتق فمورال مخفی تنها در طی جراحی دیده می‌شود.
چگونه فتق را بدون جراحی درمان کنیم؟
باید توجه داشته باشید تمامی این درمان‌های خانگی برای درمان موقت فتق جوابگو خواهند بود و تنها با آن‌ها می‌توان از پیشرفت علائم جلوگیری کرد و جایگزینی برای جراحی نخواهند بود. برخی از این موارد عبارتند از:
- پوشیدن کمربند حمایتی
- نگه داشتن فتق به هنگام عطسه، سرفه یا زور زدن
- اجتناب از فعالیت سنگین یا بلند کردن اجسام سنگین
- مصرف مسکن
