ژنیکوماستی (Gynecomastia) به بزرگ شدن سینه مردان گفته می‌شود. افزایش حجم سینه می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد:
- تجمع چربی
- افزایش بافت مجراها
- تجمع دیگر بافت‌ها در زیر پوست سینه مثل بافت همبند و خون
این مشکل به خاطر عدم تعادل هورمونی در دوره‌های مختلف زندگی دیده می‌شود. با این حال دلایل دیگری نیز برای ژنیکوماستی آورده شده است. برای تشخیص و درمان آن نیز روش‌های مختلف آزمایشگاهی، تصویربرداری، جراحی و غیرجراحی به کار می‌رود. در ادامه با ما همراه باشید تا از سیر تا پیاز ژنیکوماستی را برایتان بازگو کنیم.
چگونگی ابتلا به ژنیکوماستی
تستوسترون هورمون جنسی مردانه و استروژن هورمون زنانه‌ای است که در بدن مردان نیز در مقادیر کمتری وجود دارد. اگر در طی شرایطی تعادل هورمونی بهم بریزد و استروژن در مردان بیشتر شود، ترشح تستوسترون سرکوب می‌شود. در نهایت ژنیکوماستی با بزرگ شدن بافت چربی و غده سینه رخ می‌دهد. شرایطی که می‌تواند تعادل هورمونی را بهم بزند شامل:
- تغییرات هورمونی در دوره‌های مختلف زندگی مثل بلوغ
- بیماری‌هایی مثل تومور غده فوق کلیه، بیضه‌ها، مشکلات کبد و تیروئید که موجب عدم تعادل می‌شوند.
علائم
نشانه‌های ژنیکوماستی در یک یا هر دو سینه رخ می‌دهد. این نشانه‌ها شامل:
- بزرگ شدن سینه و تورم بافت (اغلب به صورت نامتقارن)
- رشد توده‌ای خوش خیم در زیر نوک سینه را ممکن است حس کنید. این توده دکمه مانند می‌تواند با فشار دست حس شود یا حرکت کند.
- درد به خصوص در نوجوانان
- حساس شدن سینه
- حساسیت نوک سینه به هنگام تماس با لباس
- تجمع چربی به علت چاقی (سئودوژنیکوماستی)
دلایل ابتلا به ژنیکوماستی
جالب است بدانید اکثر موارد ابتلا به ژنیکوماستی با علتی ناشناخته است. ژنیکوماستی ممکن است در اثر تغییرات هورمونی در دوران‌های مختلف زندگی یا مصرف برخی از مواد غذایی و یا در نتیجه برخی از بیماری‌ها ایجاد شود. در واقع در چنین شرایطی یا سطح استروژن زیاد می‌شود یا تستوسترون کاهش می‌یابد یا اثر تستوسترون مسدود می‌شود.
در ادامه مواردی که باعث بهم ریختن تعادل هورمونی می‌شود را بیشتر توضیح دادیم:
1. تغییرات هورمونی در دوره‌های زندگی
در دوره‌های متفاوتی از زندگی یک مرد، ممکن است سطح هورمون‌های مردانه و زنانه جا به جا شوند. برخی از این دوره‌ها عبارتند از:
- نوزادی: ژنیکوماستی در نوزادان پسر به خاطر این است که در بدن مادر در دوران بارداری سطح استروژن بالا بوده است. بیش از 50 درصد نوزادان پسر دچار ژنیکوماستی هستند. ژنیکوماستی در عرض 2 الی 3 هفته پس از تولد از بین می‌رود.
- بلوغ: در طی دوران بلوغ سطح استروژن زودتر از تستوسترون افزایش می‌یابد. این باعث ژنیکوماستی می‌شود. ژنیکوماستی دوره بلوغ در بیشتر از نیمی از پسران نوجوان شایع است. این مورد جای نگرانی ندارد و با گذر زمان خود به خود تنظیم شده و طی 6 ماه تا 2 سال به حالت طبیعی برمی‌گردد.
- اواخر بزرگسالی: ژنیکوماستی در مردان سنین 50 تا 80 سال شایع است. ژنیکوماستی در این سن می‌تواند به خاطر کاهش تستوسترون یا داروهایی باشد که فرد مصرف می‌کند. ژنیکوماستی بزرگسالی اغلب بدون علامت است.
در موارد بالا ژنیکوماستی طبیعی است. اگر ژنیکوماستی به خاطر دلایل بالا نباشد، ممکن است ناشی از شرایطی باشد که حتما باید پیگیری و درمان شود.
2. داروها
بعضی از داروها می‌توانند عارضه ژنیکوماستی را به دنبال داشته باشند:
- سایمتیدین (برای رفلاکس)
- دیگوکسین (برای مشکل قلبی)
- داروهای ضدآندروژن برای درمان مشکلات پروستات مثل فیناستراید
- استروئیدهای آنابولیک برای درمان بلوغ تاخیری یا از دست دادن شدید عضلات
- داروهای درمان HIV
- آمفتامین (برای ADHD)
- امپرازول و متوکلوپرامید (برای مشکلات معده)
- کتوکونازول (برای عفونت قارچی)
- اسپیرونولاکتون (برای فشار خون و نارسایی قلب)
- تیازیدها (ادرارآور)
- فنوتیازین ها (داروی ضد روان‌پریشی)
- تئوفیلین (برای آسم و COPD)
- متوترکسات (برای آرتریت روماتوئید و سرطان)
- ایماتینیب (داروی شیمی درمانی)
- داروهای ضد افسردگی
- آنتی بیوتیک‌ها
3. مواد مخدر و الکل
سوء مصرف برخی از مواد باعث ژنیکوماستی می‌شود:
- الکل
- آمفتامینها
- ماری جوانا
- هروئین
- متادون یا متادوز
- استروئیدهای آنابولیک که برای عضله‌سازی در ورزش استفاده می‌شود.
4. برخی از مشکلات پزشکی
ژنیکوماستی خود خوش خیم و غیرسرطانی است؛ ولی می‌تواند ناشی از سرطان در اندامی دیگر باشد. اگر فرد به خاطر بیماری به ژنیکوماستی مبتلا شود، معمولا علائم دیگری نیز دارد. برخی از این بیماری‌ها عبارتند از:
- تومور غده فوق کلیه
- تومور غده هیپوفیز مانند پرولاکتینوما
- تومور بیضه‌ها
- پرکاری تیروئید
- بیماری کلیه
- سندروم کلاین فلتر
- مشکل کبدی و سیروز
- هیپوگنادیسم (کاهش تستوسترون)
- پیری و اضافه وزن
- سوء تغذیه (به خاطر کاهش تستوسترون و ثابت ماندن استروژن در گرسنگی)
- سرطان ریه
- و…
5. محصولات گیاهی
برخی از روغنهای گیاهی اثر استروژن را تقلید می‌کنند یا اثر تستوسترون را کاهش می‌دهند. به عنوان مثال روغن درخت چای و اسطوخودوس باعث ژنیکوماستی می‌شوند. این روغن‌ها در هر جایی در زندگی روزمره مثلا در شامپوها حضور دارند.
عوامل خطر ژنیکوماستی
برخی از عوامل احتمال مبتلا شدن به ژنیکوماستی را افزایش می‌دهند:
- افزایش سن
- چاقی
- بلوغ
- سوء مصرف مواد و الکل
- مصرف استروئیدهای آنابولیک برای افزایش عضله و عملکرد ورزشی
- برخی از بیماری‌ها مثل مشکلات کلیه، کبد، تیروئید و بعضی از تومورها
پیشگیری
اگر چه در بسیاری از موارد ژنیکوماستی غیر قابل پیشگیری است، ولی بعضی از عوامل تحت کنترل ما است:
- از مواد مخدر پرهیز کنید.
- الکل را محدود کرده یا حذف کنید. محدود کردن به معنای مصرف کمتر از یک نوشیدنی در روز برای زنان و مردان کم وزن و دو نوشیدنی برای مردان است.
- از مصرف خودسرانه و بی‌حد آنتی بیوتیک پرهیز کنید.
- وزن خود را در محدوده طبیعی و سالم نگه دارید.
میزان شیوع
ژنیکوماستی در گروه‌های سنی خاصی در مردان بسیار شایع است. این مشکل در نوزادان، نوجوانان از سن 13 سالگی و مردان بالای 65 سال به صورت بسیار رایجی وجود دارد.
برای درمان چه اقداماتی می‌توانم انجام دهم؟
فردی که ژنیکوماستی دارد، ممکن است از بدن خود ناراضی باشد. این مورد ممکن است برای او ناراحت کننده و شرم‌آور باشد. ژنیکوماستی برای روابط احساسی فرد می‌تواند یک چالش باشد یا مایه تمسخر نوجوان نزد همسالانش شود. فردی که ژنیکوماستی دارد ممکن است از فعالیت‌هایی مثل شنا نیز پرهیز کند.
به همین دلیل مهم است که فرد اقداماتی برای مقابله با آن انجام دهد:
- معاینه شود. ژنیکوماستی می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر باشد؛ پس بهتر است فرد برای اطمینان خاطر معاینه شود.
- در صورت لزوم درمان را شروع کند. در برخی از موارد ژینکوماستی نیاز به درمان ندارد. مثلا در نوجوانان پس از برقراری تعادل هورمونی این مشکل رفع خواهد شد.
- با مشاور صحبت کند. در بعضی از افراد، ژنیکوماستی موجب اضطراب و افسردگی می‌شود. در چنین مواردی لازم است فرد با یک روانشناس صحبت کند.
- با خانواده و دوستان خود صحبت کنی و حمایت آن‌ها را با خود داشته باشد تا شرایط برایش راحت‌تر شود.
با افراد دیگری که ژنیکوماستی دارند، ارتباط بگیرد و از آن‌ها راهنمایی بگیرد. وب سایتی مانند Gynecomastia.org مناسب چنین هدفی است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟
اگر هر یک از نشانه‌های زیر را دارید یا می‌خواهید از عدم وجود بیماری دیگری اطمینان حاصل کنید؛ به پزشک مراجعه کنید:
- ناراحتی، درد یا حساسیت
- داشتن علائم جدید
- تورم
- احساس یک توده سفت
- فرورفتگی پوست روی سینه
- داشتن ترشحات از نوک یک یا هر دو سینه
تشخیص ژنیکوماستی
برای تشخیص ژنیکوماستی اقدامات مختلفی انجام می‌شود؛ در ادامه به اختصار هر کدام را توضیح داده‌ایم:
- گرفتن شرح حال: مدت و علائم ژنیکوماستی
- پرس و جو در مورد سابقه خانوادگی و ژنتیک
- بررسی تاریخچه دارویی و مصرف مواد مخدر
- معاینه فیزیکی: بررسی بافت سینه، پوست، ترشحات و عدم تقارن سینه
- بررسی اندام‌های دیگر از نظر نارسایی یا توده مثلا کبد، کلیه، پروستات، بیضه‌ها
- ممکن است فرد به متخصص غدد ارجاع داده شود تا آزمایشات هورمونی بر روی فرد انجام شود؛ به خصوص در مردانی که ویژگی‌های زنانه پیدا کرده‌اند.
- آزمایشاتی برای فرد تجویز می‌شود…
تست‌های تشخیصی
تست‌های زیر ممکن است برای تشخیص ژنیکوماستی یا رد سایر بیماری‌های مرتبط لازم باشد:
- آزمایش خون، شامل آزمایش کبدی و هورمونی
- آزمایش ادرار و کلیه
- ماموگرافی یا رادیوگرافی از سینه
- بافت برداری و بیوپسی بافت از سینه
- سونوگرافی بیضه‌ها
- MRI و CT اسکن
- آزمایشاتی برای بررسی سرطان سینه
- سونوگرافی سر و گردن و تیروئید، آزمایشات عملکرد تیروئید
- ارزیابی غدد درون‌ریز
تشخیص افتراقی
تیم مراقبتی شما باید مطمئن شود تورم سینه شما به خاطر ژنیکوماستی است و بیماری دیگری در میان نیست. برخی از بیماری‌هایی که ممکن است با ژنیکوماستی اشتباه گرفته شوند، عبارتند از:
- سئودوژنیکوماستی یا تجمع بافت چربی در سینه: به این مشکل ژنیکوماستی کاذب هم گفته می‌شود. این مورد در افراد چاق دیده می‌شود ولی باید گفت که تجمع بافت چربی ژنیکوماستی نیست.
- سرطان پستان مردان: سرطان سینه در مردان غیرمعمول ولی ممکن است. در سرطان سینه ممکن است فقط یک سینه رشد کند. از نشانه‌های آن حس کردن یک توده سفت در سینه است.
- ماستیت: به بافت ملتهب و گاها عفونی سینه گفته می‌شود.
- لیپوم: به توده چربی غیر سرطانی گفته می‌شود که به آرامی نیز رشد می‌کند.
- لنفوم
- کیست درموئید
درجات ژنیکوماستی
بزرگ شدن سینه مرد بر اساس شدت و ایجاد پوست اضافه به درجات مختلفی تقسیم می‌شود. برای هر کدام از این درجات درمان‌های متفاوتی در نظر گرفته می‌شود :
- درجه 1: کمی بزرگ شدن و بدون پوست اضافه
- درجه 2: بزرگی متوسط و بدون پوست اضافه
- درجه 3: بزرگی متوسط و با پوست اضافه
- درجه 4: بزرگ شدن مشخص و با پوست اضافه
درمان
بعضی از افراد نیاز به درمان ندارند یا نمی‌خواهند ژنیکوماستی را درمان کنند. بسته به شرایط یک فرد، پزشک درمان‌های مختلفی را پیشنهاد می‌دهد:
- اگر فرد نوجوان است، نیاز به درمان ندارد. نهایتا تا 2 الی 3 سال ژنیکوماستی فرد به حالت عادی باز می‌گردد.
- اگر دارویی، ماده مخدری یا نوعی گیاه باعث ژنیکوماستی فرد شده است، لازم است مصرف آن را جایگزین یا قطع کند. حتما با پزشک خود را در جریان همه موارد مصرفیتان بگذارید. پزشک احتمالا دارویی جایگزین دارویی که مصرف می‌کنید، تجویز می‌کند.
- در صورتی که یک بیماری زمینه‌ای عامل ژنیکوماستی است، ابتدا لازم است که آن را درمان کنید.
- برای بعضی از افراد هورمون درمانی استفاده می‌شود.
- دارودرمانی: داروهای زیر برای درمان سرطان سینه و شرایطی دیگر در بعضی از افراد استفاده می‌شود ولی مفید بودن آن‌ها برای ژنیکوماستی هنوز ثابت نشده است. این داروها در ژنیکوماستی‌های طولانی مدت جواب نداده و دارای عوارضی هستند.
- تاموکسیفن
- رالوکسیفن
- آناستروزول
- جراحی: بعضی از افراد ممکن است از بدن خود ناراضی باشند یا ژنیکوماستی آن‌ها با وجود درمان بیماری زمینه‌ای که داشتند (پس از گذشت 1 سال) از بین نرفته باشد؛ در این اشخاص درمان جراحی انتخاب می‌شود. دو نوع جراحی انجام می‌شود:
- لیپوساکشن: به معنای برداشتن بافت چربی اضافی است.
- ماستکتومی: یعنی برداشتن بافت غده‌ای سینه. در ماستکتومی می‌توان از برش‌هاش کوچک استفاده کرد تا بهبودی سریع‌تر اتفاق بیفتد.
در روش جراحی که پزشک انتخاب کرده است گاها این دو روش با هم ترکیب می‌شوند.
نکاتی کلیدی برای بهتر کردن نتایج درمانی
- بهتر است بدانید در اغلب موارد ژنیکوماستی رشد نامتقارن سینه در مردان است.
- ژنیکوماستی وضعیتی کشنده و اورژانسی نیست؛ بنابراین توصیه می‌شود با صبوری آن را بررسی کنید و ابتدا عوامل زمینه ساز آن را از بین ببرید (مثل پرهیز از مصرف ماری جوانا یا کنترل بیماری کلیه)، سپس جراحی را انتخاب کنید.
- از آنجا که ژنیکوماستی برای برخی از افراد احساس ناراحتی ایجاد می‌کند و از اعتماد به نفس آن‌ها می‌کاهد؛ خوب است که با یک مشاور صحبت کنند.
- اگر فرد به خاطر چاقی دچار ژنیکوماستی است، ورزش می‌تواند مفید باشد.
- در اغلب افراد ژنیکوماستی خود به خود از بین می‌رود. گاها هورمون‌درمانی نیز پاسخگو است.
عوارض ژنیکوماستی
ژنیکوماستی خطرناک نیست و عوارض جسمی کمی دارد ولی به خاطر تغییر شکل بدن ممکن است عوارض روانی به خصوص در نوجوانان به دنبال داشته باشد؛ برخی از عوارض ژنیکوماستی عبارتند از:
- افسرده و منزوی شدن
- کاهش اعتماد به نفس
- احساس خجالت و شرم
- خطر ابتلا به سرطان سینه به ویژه مردان مبتلا به سندروم کلاین فلتر
لب کلام
اگر نسبت به ظاهر خود احساس خوبی ندارید، به پزشک خود مراجعه کنید تا به شما کمک کند. او برای شما وضعیتتان را شرح می‌دهد و بهترین نوع درمان را برمی‌گزیند. اگر ژنیکوماستی برایتان به یک اضطراب و ناراحتی همیشگی تبدیل شده، خوب است با یک روانشناس گفتگو کنید.
پاسخ به سوالات شما
ژنیکوماستی چقدر خطرناک است؟ عوارض ژنیکوماستی شامل چه چیزهایی است؟
ژنیکوماستی خطرناک و کشنده نیست و عوارض جسمی زیادی ندارد. در موارد نادر سرطان سینه برای موارد خاص ژنیکوماستی گزارش شده است. عوارض روانی و افسردگی ژنیکوماستی بیشتر آزار دهنده است.
آیا می‌توان از ژنیکوماستی جلوگیری کرد؟
بله و خیر؛ برخی از عوامل ژنیکوماستی قابل پیشگیری‌اند. مثلا دارو فرد را عوض کرد یا سوء مصرف الکل یا مواد مخدر را در او اصلاح کرد. ولی نمی‌توان از بسیاری از تغییرات هورمونی پیشگیری کرد.
ژنیکوماستی به طور کامل از بین می‌رود؟
ژنیکوماستی برای نوزادن و نوجوانان موقت است و پس از تعادل هورمونی ناپدید می‌شود؛ اما برای بعضی از افراد ممکن است بدون درمان جدی از بین نرود.
آیا می‌توان با ورزش ژنیکوماستی را از بین برد؟
اگر به خاطر چربی ژنیکوماستی کاذب دارید، بله؛ با ورزش و کاهش وزن از بین می‌رود. ولی اگر به خاطر عدم تعادل هورمون‌های استروژن_پروژسترون است، ورزش نمی‌تواند بر آن غلبه کند.
ژنیکوماستی در بدنسازی چیست؟
مردان بدنساز به علت مصرف استروئیدهای آنابولیک و بهم ریختن تعادل هورمونی، به ژنیکوماستی دچار می‌شود. این حالت برای این دسته از افراد نگران کننده است؛ چون ظاهر بدنشان برایشان بسیار مهم است. علائم آن در بدنسازی مشابه علائم در افراد عادی است. محدود کردن استروئیدها و جراحی بهترین درمان برای آن‌ها خواهد بود.
