شقاق به ترک یا شکاف در یک سطح گفته می‌شود که در اصطلاح پزشکی، اغلب به انواع خاصی از پارگی در بافت‌ها مربوط می‌شود. شایع‌ترین نوع شقاق، شقاق مقعدی است.
شقاق مقعدی چیست؟
شقاق مقعدی یک پارگی کوچک در بافت نازک و مرطوبی که مقعد را پوشانده است گفته می شود و دهانه عضلانی انتهای روده را درگیر می کند. این وضعیت می تواند باعث ناراحتی و اذیت بیمار شود و معمولا با درد و خونریزی در حین دفع و حرکات روده همراه است. درد معمولاً تیز است و تا چند ساعت پس از اجابت مزاج ادامه دارد.
شقاق یا فیشر در بعضی مواقع با درد و خونریزی مقعدی همراه می باشد و به همین خاطر بیماران شقاق را با هموروئید یا بواسیر اشتباه می گیرند. درحالی که این بیماری با هموروئید از لحاظ علت و علائم متفاوت است.
علت و علائم شقاق یا فیشر
علل اولیه شقاق مقعدی عبارتند از:
یبوست: از شایع ترین علائم زور زدن برای دفع مدفوع سفت یا بزرگ می‌باشد.
اسپاسم عضلانی یا سفتی در اسفنکتر مقعد: ممکن است برای اجابت مزاج احساس تنگی مقعد داشته باشید.
اسهال: مدفوع شل مکرر نیز می‌تواند باعث ایجاد شقاق شود.
زایمان: زنان ممکن است در حین یا بعد از زایمان دچار شقاق شوند.
مقاربت یا رابطه جنسی مقعدی: این امر می تواند باعث آسیب به پوشش مقعد شود.
خاراندن بیش از حد مقعد در مواقع ابتلا به بیماری های پوستی یا انگل
بیماری التهابی روده یا سرطان روده بزرگ: شرایطی مانند بیماری کرون روده یا سرطان روده می تواند خطر ابتلا به شقاق را افزایش دهد.
علت شقاق
در برخی مواقع نشانه هایی مثل خونریزی با برخی از علائم بیماری های گوارشی خطرناک از جمله سرطان روده اشتباه گرفته می شود بنابراین بهتر است برای بررسی دقیق تر به پزشک متخصص مراجعه کنید.
مهم ترین علائم شقاق مقعدی
احساس درد متناوب و مستمر در ناحیه مقعد
درد در هنگام اجابت مزاج یا دفع مدفوع صورت می گیرد و ادامه دارد.
خونریزی از مقعد
بر روی پوست ناحیه مقعد یک زائه یا شکاف مشاهده می شود
سوزش و خارش مقعد
ترک یا شکاف در ناحیه مقعد
سرخ بودن مقعد
از ناحیه مقعد ترشحات چرک آلود خارج شود
تبی که به خاطر عفونت باشد
التهاب و تورم مقعد
درمان شقاق مقعدی
اکثر شقاق‌های مقعدی با درمان‌های محافظه کارانه، شامل موارد زیر ممکن است، طی چند هفته خود به خود بهبود می‌یابند:
افزایش مصرف فیبر و مایعات غذایی برای تسهیل حرکات روده
گذاشتن عسل بر روی موضع ( برای خرید عسل کاملا طبیعی و معجزه آسا کلیک کنید.)
نشستن در تشت آب گرم برای تسکین درد
داروهای بی حس کننده موضعی یا داروهایی که باعث بهبودی می شوند.
در مواردی که شقاق باقی می‌ماند و مزمن می‌شود، درمان‌های تهاجمی‌تری مانند تزریق بوتاکس یا جراحی ممکن است برای کاهش علائم و بهبودی لازم باشد.
به طور کلی، اگرچه شقاق مقعدی می‌تواند دردناک و ناراحت کننده باشد، یک بیماری شایع است و اغلب به خوبی به درمان پزشکی و یا مراقبت از خود پاسخ می‌دهد.
معاینه و تشخیص شقاق مقعدی در درجه اول شامل یک تاریخچه پزشکی کامل و یک معاینه فیزیکی است. در اینجا یک نمای کلی از روند ارائه شده است:
معاینه و تشخیص فیشر یا شقاق
معاینه فیزیکی: پزشک به صورت بصری ناحیه مقعد را بررسی می کند و به دنبال موارد زیر است:
پارگی طولی ناحیه مقعد که مشخصه شقاق مقعدی است.
علائم مزمن، مانند لبه‌های برجسته و هیپرتروفی و برجسته شدن مقعد
لمس ملایم: در صورت لزوم، لمس ملایم ممکن است برای تولید درد بیمار انجام شود.
تشخیص بالینی فیشر یا شقاق
تشخیص شقاق مقعدی معمولاً ساده و بر اساس شرح حال و معاینه فیزیکی انجام می شود. با این حال، ممکن است در موارد خاص بررسی های بیشتری لازم باشد:
آنوسکوپی: اگر شقاق در طول معاینه قابل مشاهده نباشد، ممکن است از یک دستگاه لوله‌ای برای مجرای مقعد و رکتوم استفاده شود.
سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی: این روش ها ممکن است در موارد زیر توصیه شوند:
بیمار زیر 45 سال سن دارد و هیچ عامل خطری برای بیماری های روده ای ندارد.
علائمی وجود دارد که نشان دهنده سایر مشکلات گوارشی است.
خونریزی قابل توجه یا مشکوک به شرایط زمینه ای مانند بیماری کرون یا بدخیمی وجود دارد.
بیوپسی مقعدی: که قسمتی کوچک از بافت ناحیه ی مقعدی به منظور بررسی های آزمایشگاهی برداشته می شود.
علل ثانویه: شرایطی مانند هموروئید، فیستول مقعدی یا زخم پری آنال ممکن است علائمی مشابه شقاق داشته باشد. ارزیابی دقیق به تمایز این شرایط کمک می کند.
به طور خلاصه، تشخیص شقاق مقعدی در درجه اول بالینی یا فیزیکی است، با آزمایش‌های اضافی برای موارد غیر معمول یا زمانی که به علل ثانویه مشکوک است.
درمان شقاق یا فیشر مقعدی
درمان شقاق مقعدی می تواند بر اساس شدت و مدت زمان بیماری متفاوت باشد. روش های مختلف درمانی در زیر ارائه شده است:
درمان های خانگی شقاق یا فیشر مقعدی
حمام آب گرم و نشستن در تشت آب گرم: خیساندن ناحیه مقعد در آب گرم به مدت 10 تا 15 دقیقه 3 یا 4 بار در روز می تواند به تسکین درد کمک کند و با شل کردن ماهیچه های مقعدی باعث بهبودی شود.
تغییرات رژیم غذایی: افزایش دریافت فیبر از طریق میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل می‌تواند به حفظ مدفوع نرم‌تر کمک کند و خطر آسیب‌های بیشتر در طول حرکات روده را کاهش دهد.
استفاده از عسل
نوشیدن آب: نوشیدن مقدار زیادی آب برای جلوگیری از کم آبی بدن و اطمینان از نرمی مدفوع ضروری است.
نرم کننده های مدفوع: نرم کننده های مدفوع بدون نسخه می توانند حرکات روده را کاهش دهند و درد ناشی از دفع مدفوع سفت را کاهش دهند.
مسکن‌های موضعی: کرم‌های حاوی لیدوکائین ممکن است باعث تسکین موقت درد در ناحیه مقعد شوند.
بهداشت خوب: تمیز کردن آرام ناحیه مقعد با آب و صابون ملایم یا شامپو بچه بعد از اجابت مزاج می تواند به جلوگیری از عفونت و التهاب کمک کند.
درمان بالینی فیشر یا شقاق
کرم نیتروگلیسیرین: این داروی موضعی در ناحیه مقعد استفاده می شود تا اسفنکتر داخلی مقعد را شل کند، در نتیجه درد را کاهش داده و بهبودی را بهبود می بخشد. اغلب زمانی استفاده می شود که درمان های خانگی ناکافی باشد.
مسدود کننده‌های کانال کلسیم: این داروها می‌توانند در شل کردن عضله اسفنکتر مقعد و افزایش جریان خون در آن ناحیه مؤثر باشند و به روند بهبودی کمک کنند.
تزریق بوتاکس: تزریق بوتاکس به اسفنکتر داخلی مقعد می تواند به شل شدن عضله و کاهش فشار روی شقاق کمک کند و باعث بهبودی شود.
درمان فیشر یا شقاق با جراحی
جراحی به طور کلی برای شقاق مقعدی مزمن یا شدید که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند اختصاص دارد. گزینه های رایج جراحی عبارتند از:
اسفنکتروتومی داخلی جانبی: این روش شامل بریدن بخش کوچکی از عضله اسفنکتر داخلی مقعد برای کاهش تنش و بهبودی است.
فیسورکتومی: این روش شامل برداشتن جراحی شقاق و بافت اطراف آن است که می تواند به بهبودی کمک کند.
درمان فیشر یا شقاق با لیزر (بهترین روش درمانی)
در این روش به جای تیغ جراحی از حرارت لیزر برای برش و جراحی استفاده می شود که دوره نقاهت کمتری دارد و بدون بازگشت است امروزه این روش یکی از موثرترین درمان های جراحی برای شقاق مقعدی است.
نکات تغذیه و فعالیت‌ها بعد از عمل های لیزر انجام شده در مطب
رعایت نکات تغذیه زیر در روند بهبود هرچه سریع تر و دوران نقاهت بهتر به شما کمک میکند:
✅ خوراکی های فیبردار را در برنامه غذایی خود قرار دهید؛
* مصرف انواع سبزی‌ها
(صبح ها: همراه صبحانه مصرف سبزی خوردن، خیار و گوجه) همراه وعده های غذایی؛ سالاد کاهو با زیتون یا روغن زیتون
* میوه ها :
✅ خربزه، طالبی، هندوانه، سیب، خرمالو، لیمو شیرین، خیار، گلابی، موز = مناسب
❌ توت فرنگی، کیوی، آناناس، مرکبات و میوه‌های ترش (پرتقال، نارنگی و … ) = ممنوع
* مایعات
( مصرف آب ؛ حدود ۱۰ تا ۱۲ لیوان در روز )
✅ نوشیدن آب ولرم ناشتا، انجیر خیس خورده، خرما، آلوی خورشتی (که به صورت اسیدی خشک نشده باشد) = مناسب
❌ به مدت ۲ تا ۳ ماه ترجیحا از مصرف غذاهای چرب، پر ادویه و تند (فلفل – دارچین)، فست فوودها، ترشیجات، نوشابه (دلستر و هرنوع نوشیدنی گازدار)، سیر (خام و پخته) ، پیاز (خام) ، قهوه پرهیز شود. [ *به طور کلی خوراکی‌های ترش و تند ، مصرف نکنید* ]
✅ چای کمرنگ منعی ندارد.
✅ غذاهای بخار پز و آب پز را جایگزین سرخ‌کردنی‌ها کنید.
*در بهترین حالت بایست حداقل روزی یکبار دفع داشته باشید، بنابراین به هیچ عنوان از خوردن انواع غذاهای توصیه شده : (غذاهای برنجی ، نانی ، خورشتی و …) ، بابت نگرانی از داشتن دفع ، پرهیز نکنید!*
❌دقت کنید که نه یبوست برای شما پیش بیاید نه اسهال!! (درصورت پیش آمدن این موارد طی چند روز، راهنمایی‌های لازمه را از مطب دریافت کنید )
❌سیگار، قلیان، مشروبات الکلی، مواد مخدر = ۲ تا ۳ هفته ممنوع
✅ در مورد کیست مویی: *حتما* از سرویس بهداشتی فرنگی استفاده کنید. سایر موارد (فیشر، هموروئید، فیستول و آبسه مقعدی) : *ترجیحا* از سرویس بهداشتی فرنگی استفاده کنید.
‼️حتما شستشوی ناحیه عمل شده و تعویض پانسمان‌ها را دقیقا مطابق دستورالعمل‌ها پیش ببرید و از هیچ روش دیگری استفاده نکنید.
✅ در مواقع نشستن ، برای کنترل فشار کمتر به ناحیه لیزر شده میتوانید از بالشتک های طبی (وسط آن حفره دارد) هم کمک بگیرید! فعالیت های ورزشی:
❌ استخر تا ۲ هفته = ممنوع
❌ بدنسازی ۱۰ روز تا ۲ هفته = ممنوع
❌ ورزش های رزمی ۲ تا ۳ هفته = ممنوع *فعلا از نشستن، ایستادن، پیاده روی‌های طولانی مدت و از جابجایی هر نوع وسایل سنگین تا ۲ هفته پرهیز کنید
مراقبت های بعد از جراحی یا درمان فیشر یا شقاق
تا ۲۴ ساعت به پانسمان دست نزنید.
– ترجیحا زیر ۲۴ ساعت از سرویس بهداشتی استفاده نشود ( درصورت ِ نیاز منع استفاده ندارد، فقط موارد زیر را رعایت نمایید:
به هنگام دفع ؛ پانسمان قبل را برداشته !
– در هموروئید: گاز استریل روی ناحیه
– در فیشر: هم گاز استریل رو و هم گاز قرار داده شده در داخل ناحیه عمل شده و پس از انجام عمل دفع با آب و سپس با شامپو بچه یا صابون بچه و سرم شستشو، کامل شستشو داده و مجدد طبق همان شکلی که بعد از عمل (در هموروئید: پانسمان خارجی/ در فیشر: پانسمان داخلی و خارجی) برای شما انجام شده ، گاز استریل تمیزی قرار دهید و با چسب محکم کنید.
در زمان دفع ادرار ؛ نیازی به برداشتن پانسمان نیست، مگر آنکه حین شستشو، پانسمان آلوده یا خیس شود، در این صورت حتما پانسمان را عوض کنید.)
برای کنترل دفع زیر ۲۴ساعت ، وعده غذایی پیش‌رو را کمتر از معمول همیشه یا با خوردن یک کاسه سوپ پیش ببرید و درصورت داشتن شربت ملین داخل نسخه ، مصرف آن را از فردای روز عمل، شروع نمایید:
(هر ۸ ساعت؛ یک قاشق غذاخوری پر، به همراه ۱ تا ۲ لیوان آب ولرم)
– *بعد از ۲۴ ساعت*، پانسمان را برداشته (در هموروئید: گاز رو/ در فیشر: هم رو، هم داخل) و زخم را شستشو دهید: (شبیه لیف زدن ؛ گاز استریل آغشته به سرم شستشو را با کمی فشار دست روی ناحیه عمل شده بکشید) سپس مجدد سرم شستشو ریخته و روی آن را پانسمان کنید.
– درد، خونریزی و سوزش ؛ ۱ هفته الی ۱۰ روز طبیعی است، اگر بیش از ۲هفته علائم وجود داشت، با مطب در ارتباط باشید و راهنمایی‌های لازمه را دریافت کنید.
– به مدت ۵ روز تا ۱ هفته روزی ۲ بار و هربار ۱۰ دقیقه در تَشت *آب گرم* (بدون ترکیب با محلول بتادین) بنشینید.
[بعد هربار نشستن در تشت، *خصوصا بعد از هر اجابت مزاج* شستشوی ناحیه عمل شده و تعویض پانسمان را داشته باشید]
– داروهای تجویز شده را تا انتها مصرف کنید. – ترجیحا از سرویس بهداشتی فرنگی استفاده نمایید.
– از انجام فعالیت های سنگین به مدت ۱ ماه پرهیز کنید .
* نکات مربوط به عمل انجام شده در *فیشر* : *(بعد از ۲۴ ساعت نیازی به قرار دادن مجدد گاز درون زخم نیست)*
*[در فیشر: شستشوی داخل ناحیه عمل شده بسیار مهم است: سرم شستشو را کامل در حفره تزریق کنید و سپس با کمک گوش پاک کن (پرز ندهد) یا گاز استریل (هر دو آغشته به سرم شستشو)، جداره های داخلی، کف حفره و روی آنرا کامل پاک کنید و مجدد تزریق سرم شستشو را در حفره داشته باشید تا ترشحات کامل تخلیه شود]*
بهتر است دفعات شستشو و تعویض پانسمان را در این زمینه، روزی ۵ – ۴ بار انجام دهید!
*( اینکار تا زمان بهبودی کامل زخم انجام شود )*
{اگر سرم شستشو دردسترس شما نبود، میتوانید از آب کتری جوشیده و ولرم شده هم استفاده نمایید!}
سوالات متداول در مورد فیشر یا شقاق:
آیا فیشر یا شقاق باعث سرطان روده بزرگ می شود؟
شقاق مقعدی باعث سرطان روده بزرگ نمی شود و خطر ابتلا به آن را افزایش نمی دهد. در حالی که افراد مبتلا به سرطان روده بزرگ ممکن است به دلیل تغییر در عادات روده یا قوام مدفوع، شقاق مقعدی را تجربه کنند، وجود شقاق مقعدی به خودی خود پیشروی سرطان نیست.
چه زمانی باید برای درمان شقاق به پزشک مراجعه کنیم؟
اغلب طی 2 تا 4 هفته خود به خود بهبود می‌یابد. در صورت طولانی تر شدن روند آن، حدودا بیش از 4 هفته مزمن می‌شود و لازم است توسط پزشک متخصص درمان شود.
بهترین روش درمان شقاق به چه صورت است؟
بهترین روش درمان شقاق یا فیشر به صورت لیزری است چراکه نقاهت کمتری دارد و بهبودی آن سریع تر است همچنین برگشت کمتری دارد.
آیا درد و سوزش مقعدی بدون خونریزی هم ممکن است فیشر یا شقاق باشد؟
بله. اغلب بیمارانی که فیشر دارند در مراحل حاد خونریزی ندارند و زمانیکه زخم مزمن شود دچار خونریزی می شود. پس حتما تا زخم خونریزی نکرده درمان با لیزر انجام شود.
برای کسانی که اسپاسم یا تنگی مقعدی دارند چه روش درمانی برای فیشر یا شقاق مناسب تر است؟
در این روش لیزر بهترین درمان است. زیرا درحین عمل با لیزر اسپاسم یا تنگی عضلات مقعد برطرف شده و زخم به سرعت بهبود می یابد.
فیشر یا شقاق بیشتر در چه سنی رخ می دهد؟
می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما بیشتر در افراد بین 30 تا 50 سال دیده می‌شود.
فیشر یا شقاق بیشتر در چه جنسیتی رخ می دهد؟
شقاق مقعدی در زنان بیشتر از مردان مشاهده می شود.
